وقتی فلسفه مضاف جای انرژی مثبت و موفقیت را می گیرد!، چه کتاب هایی بیشتر خوانده شدند؟ - وبلاگ بروز

به گزارش وبلاگ بروز، خبرنگاران پردیس سیاسی: روزهای آخر اسفند با آداب و مناسک خاص خود، حال و هوای شهر و روستا، خانه و کاشانه، پیر و جوان، همه و همه را دگرگون می نماید. در کنار این استقبال از بهار و کوشش برای نو شدن و دگرگونی، انتها سال برای ما خبرنگاران حوزه کتاب هم فرصت مناسبی است تا سری به بازار کتاب بزنیم و آنچه یک سال بر آن گذشته است را از نظر بگذارنیم. در این گزارش می خواهیم به حوزه ای بپردازیم که سعی دارد به پرسش های ذهنی انسان پاسخ بدهد و قدمتی به درازای تاریخ تفکر بشری دارد. فلسفه به عنوان یکی از گسترده ترین و پیچیده ترین حوزه های علوم انسانی طیف وسیعی از آثار و مخاطبان را شامل می گردد. از موضوعات تخصصی و پیچیده تا آثار میان رشته ای و دارای مخاطب عام تر. برای پرسش از بازار کتاب های فلسفی در سال 1401 و نحوه مواجهه مخاطبان ایرانی با این آثار به سراغ ناشران فعال این حوزه رفته ایم تا ببنیم نحوه تعامل کتاب خوان های فلسفه دوست با این آثار چگونه بوده است.

مخاطبان در جست و جوی زندگی و معنای آن

انتشارات نگاه معاصر از جمله نشرهایی است که به شکل گسترده آثار حوزه فلسفه را منتشر می نماید. اکبر قنبری مدیر این نشر درباره موضوعات مورد توجه مخاطبان و سلایق خوانندگان آثار فلسفی این انتشارات در سال 1401 به ایبنا می گوید: ما در سال 1401 یک سری از آثار را به اقتضائات زمان منتشر کردیم که دلیل آن همین احساس نیازی بود که از سمت مخاطب حس می شد و نمی توان منکر تاثیر اتفاقات روز بر کار ما بود. آثاری مانند آموزش دانش سیاسی یا از بحران تا فروپاشی از جمله کتاب هایی بودند که با توجه به شرایط کشور تنو چاپ شدند و مورد استقبال نهاده شدند. اما از این عناوین که بگذریم در حوزه فلسفه موضوعاتی که با مفهوم زندگی سر و کار داشتند، از سمت مخاطبان با استقبال خوبی رو به رو شدند. برای مثال اخیرا کتابی با عنوان اصول زندگی عقلانی را منتشر نموده ایم که استقبال مخاطبان از آن قابل توجه بود. البته از تابستان به بعد به دلیل اتفاقات کشور، بازار کتاب هم نوساناتی داشت و استقبال کم و زیاد می شد.

ترجیح مخاطبان به خرید مجازی کتاب

او با اشاره به تاثیر برگزاری نمایشگاه کتاب بر بازار کتاب های فلسفی می افزاید: چون نمایشگاه کتاب حضوری و مجازی به طور همزمان برگزار شدند، ما در مقام مقایسه از نمایشگاه مجازی راضی تر بودیم و استقبال از آن بهتر بود. به طور نسبی می توان گفت دو برابر نمایشگاه حضوری فروش داشتیم. به اعتقاد من برگزاری این دو نمایشگاه به شکل همزمان مناسب نیست و درگیری زیادی ایجاد می نماید و انگیزه شخص برای حضور در نمایشگاه حضوری را کم می نماید. با این شرایط اگر مسیر نمایشگاه در سال بعد دورتر و برای مثال به شهرآفتاب منتقل گردد، من گمان نمی کنم استقبال چندانی از آن گردد.

کمبود کاغذ معضلی فراگیر

مدیر نشر نگاه معاصر نبود کاغذ را مهم ترین مشکل در انتشار کتاب های فلسفی عنوان نموده و می گوید: نبود کاغذ مهم ترین مشکل ما در انتشار کتاب هایمان بوده است و در کنار آن بالارفتن هزینه های چاپ نیز به این معضل افزوده و در مجموع هزینه فراوری را بالا برده است. علاوه بر این قدرت خرید خوانندگان نیز کاهش یافته و در کنار آن به دلیل اتفاقات کشور خوانندگان نیز در مقاطعی تمایل چندانی به خواندن کتاب نداشتند و ما با ریزش خوانندگان روبرو شدیم. در کنار این موارد خریدهای دولتی هم کمتر از گذشته بود و این موضوع هم مزید بر دلیل شد.

فقر آثار تالیفی در حوزه فلسفه

او با اشاره به نسبت تالیف و ترجمه در این انتشارات و نحوه استقبال مخاطبان از آن عنوان می نماید: ما تمایل داریم در هر دو حوزه تالیف و ترجمه آثاری را منتشر کنیم و در درجه اول هم اهمیت را به قدرت علمی کتاب می دهیم. ممکن است که مخاطبان آثار ترجمه را ترجیح دهند اما نباید این نکته را فراموش کرد که ما برای پیشرفت در حوزه علوم انسانی ناچار هستیم و باید دست به تالیفات مناسب بزنیم. انطباق دادن نظریات به دست آمده از ترجمه با محیط بومی خودمان نیازی است که باید به آن توجه کرد.

استقبال خوانندگان از کتاب های فلسفه مضاف

نشر نو را باید از جمله ناشرانی دانست که در حوزه های گوناگون اندیشه اعم از ادبیات، روان شناسی، فلسفه، اندیشه و هنر آثار پر مخاطبی را منتشر می نماید. عندلیبی مدیر این نشر در گفت و گو با ایبنا در خصوص مخاطبان کتاب های فلسفی این انتشارات در سال 1401 می گوید: در حوزه فلسفه ما در دو طیف کتاب منتشر می کنیم؛ طیف نخست کتاب های مربوط به فلسفه محض و فلسفه در معنای کلی آن و طیف دیگر فلسفه مضاف یعنی فلسفه ای که با مسائل روزمره و غیر ناب گره می خورند مانند فلسفه زندگی، فلسفه پول و پرداخت های فلسفی راجع به موضوعات گوناگون. مخاطبان سطح اول در طی زمان عموما ثابت هستند و دانش آموختگان و پژوهشگران فلسفه را شامل می شوند. البته در سال گذشته و با آغاز انتشار مجموع کتاب های فلسفه تحلیلی در نشر نو (مجموعه ای جدی و می توان گفت در نوع خود کم سابقه ) طیفی از مخاطبان عام تر نیز به این آثار جذب شدند و ما مخاطب بیشتری در حوزه فلسفه در طیف نخست جذب کردیم.

در سال 1401 فلسفه قاره ای را نیز به همان صورت پیش بردیم و با انتها سال 1401 و آغاز سال نو مجموعه فرانسوی ما نیز آغاز می گردد که تصور می کنیم این آثار هم بتواند مخاطبان زیادی را با خود همراه کند. اما به فلسفه مضاف که گروه دوم است، بپردازیم؛ طی سال های گذشته هر چه جلوتر آمده ایم با افزایش دانشجویان رشته های علوم انسانی و درگیری جوان ها و طبقه میانه با موضوعات فلسفی، گرایش به این طیف از آثار به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. از آنجایی که این کتاب ها هم زبان ساده ای دارند و هم از غنای علمی و فلسفی قابل قبولی برخوردارند روند مخاطبان آن ها به شدت افزایشی بوده و حتی در برخی از موارد به آثار غیر داستانی و روانشناسی هم پهلو می زند.

مدیر نشر نو درباره نسبت ترجمه و تالیف در این انتشارات می گوید: آثار ما اغلب ترجمه هستند اما نشر نو چشم روی تالیف هم فروبسته نیست. ضوابط مشخصی را برای ترجمه و تالیف در نظر می گیریم و اثر فارغ از نام و رسم مترجم و مولف آن با توجه به آن معیارها آنالیز می گردد. البته به یک لحاظ آثار ما معمولا ترجمه بوده چرا که معیارهایی که برای تالیف قرار داده ایم معیارهای به نسبت سختی هستند و هر اثر تالیفی را در نشر نو نمی پذیریم. کتاب تالیفی حتما باید حائز یک سری از ویژگی ها باشد از جمله این که اعتبار علمی و فلسفی لازم را داشته باشد و به تایید چند تن از کارشناسان متخصص ما در آن زمینه نیز برسد.

تاثیر منفی نمایشگاه مجازی بر نمایشگاه حضوری کتاب

او درباره برگزاری نمایشگاه کتاب پس از دو سال وقفه و تاثیر آن بر استقبال مخاطبان عنوان می نماید: برگزاری نمایشگاه مجازی در کنار نمایشگاه حضوری، تاثیر منفی بر آن می گذارد و به نحوی آن رویداد فرهنگی را تضعیف می نماید و به همین خاطر پیشنهاد ما این بوده و هست که یا نمایشگاه مجازی برگزار نگردد و یا اگر برگزار می گردد، با فاصله قابل قبولی از نمایشگاه حضوری باشد. مثلا یک بازه 6 ماهه.

عندلیبی با اشاره به افزایش قیمت کاغذ یادآور می گردد: افزایش قیمت کاغذ از جمله مهم ترین مسائل ما در حوزه نشر آثار اندیشه است. این شرایط قیمت کتاب را بالا می برد و در این شرایط هر چه پیش می رویم، یک سری از مخاطبان از دایره خریدار کتاب کنار گذاشته می شوند چرا که اندازه هزینه ای که افراد برای خرید کتاب هایشان اختصاص می دهند و حاضرند بپردازند هر سال کمتر می گردد.

فلسفه کاربردی خوراک فکری نو کتاب خوان های ایرانی

نشر نیماژ از جمله ناشرانی است که در سال 1401 بخش عمده ای از آثار خود را به حوزه فلسفه اختصاص داده و کتاب های پر مخاطبی از این حوزه را وارد بازار نشر نموده است. سهند آدم عارف مدیر روابط عمومی نشر نیماژ درباره بازار کتاب های فلسفی این انتشارات در سال 1401 به ایبنا می گوید: ما در سال 1400 حدود 15 عنوان کتاب در حوزه فلسفه منتشر کردیم که این تعداد در سال 1401 تا دو برابر افزایش داشته است و هر چند عناوین کلی ما کمتر شده اند اما درحوزه فلسفه فعالیتمان بیشتر بوده است. در سال گذشته کتاب هایی چون جستارهایی درباره زن سوزان سونتاگ(که سریع به چاپ های بعدی رسید و اخیرا هم چاپ پنحم آن منتشر شد)، پسا حقیقت، دیر شکوفاشدگان، سقراط اکسپرس و داستایفسکی در سیبری از هگل می خواند و می گرید از جمله عناوینی بودند که در نشر نیماژ برجسته شدند.

مدیر روابط عمومی نشر نیماژ درباره موضوعات مورد توجه این نشر در کتاب های فلسفی شرح می دهد: ما در نشر نیماژ مجموعه ای به نام استخوان های روح داریم که آثار فلسفی مان در آن جای می گیرند. در این مجموعه ما دو رویکرد را مد نظر قرار داده ایم؛ رویکرد نخست نگاه تخصصی به فلسفه دارد و سعی می نماید فلسفه قاره ای را پی بگیرد. ما در این حوزه آثار مختلفی را از فیلسوف های فرانسوی و آمریکایی منتشر نموده و البته سعی نموده ایم نگاهمان را تقلیل نداده و به حوزه های میان رشته ای چون مطالعات فرهنگی و سایر حوزه های مرتبط نیز توجه کنیم. برای مثال کتاب ناخودآگاه سیاسی اثری بین رشته ای در حوزه فلسفه و مطالعات فرهنگی است و بعلاوه آثار مربوط به مطالعات مارکسیسم و .. نیز در این دسته قرار می گیرند.

به گفته آدم عارف، رویکرد دوم به فلسفه کاربردی و فلسفه زندگی توجه دارد و ما در این کتاب ها کوشش نموده ایم به بعد دیگری از فلسفه توجه کنیم و فلسفه را قدری کاربردی تر و همه فهم تر در اختیار عموم قرار بدهیم. این رویکرد در جهان بسیار جا افتاده و خوشبختانه در ایران هم استقبال از آن خوب بوده است. تا پیش از این در ایران مردم برای تامین خوراک فکری خود بیشتر از کتاب های روانشناسی و خودیاری استفاده می کردند، که این آثار اغلب اطلاعات سطحی، تخدیری و اعتیاد آوری (که صرفا وقتی این آثار را مطالعه می کنید حالتان خوب است) را به آن ها می داد. اما فلسفه حوزه جدی تر و عمیق تری است که سعی می نماید با پیش کشیدن سوالات کاربردی تر و عمیق تر نسبت به موضوعات مختلفی که انسان ها در زندگی روزانه در جوامع مختلف با آن روبه رو هستند، مسائلی را مطرح کند و در پی پاسخ شان باشد.

او می افزاید: در حوزه فلسفه هرچند ما چند عنوان کتاب تالیفی داشته ایم اما بیشتر کارهایمان ترجمه است چرا که در حوزه فلسفه ما مولفان فعال چندانی نداریم. به نظر من در حال حاضر ما بیشتر در یک نهضت ترجمه نهاده شده ایم تا در ادامه بتوانیم در این حوزه به فراوری اندیشه و تفکر دست بزنیم.

قیمت بالای کتاب و ریزش مخاطبان

مدیر روابط عمومی نشر نیماژ مهم ترین مشکل نشر کتاب های فلسفی را معضل کاغذ عنوان نموده و می گوید: صنعت نشر متکی به کاغذ است و در این شرایط مالی قیمت کاغذ به شدت گران شده و افزایش زیادی داشته است. این موضوع هم به ناشران و هم به خوانندگانی که اغلب در قشر میانه جامعه هستند، فشار وارد می نماید. قیمت تمام شده کتاب ها بسیار بالا رفته است و این در حالی است که اغلب مخاطبان ما به ویژه در حوزه فلسفه دانشجویان هستند و توان خرید محدودی دارند. ما در این مدت سعی نموده ایم با تمهیداتی قیمت تمام شده را برای این آثار پایین بیاوریم که در این جا هم سود نشر بسیار کم می شد اما حتی در این حالت هم خرید کتاب از توان مصرف نماینده واقعی خارج است. علاوه بر این یک سری تبعیض ها هم در این بین وجود دارد و کاغذ دولتی به شکل عادلانه در میان ناشران توزیع نمی گردد که نمی توان این موضوع را هم در بروز این مسائل نادیده گرفت.

روند صعودی مخاطبان فلسفه

نشر نی از دیگر نشرهایی است که در حوزه های مختلف علوم انسانی از جمله فلسفه آثار پر مخاطبی را منتشر می نماید. فرزاد قرائتی مسئول روابط عمومی این انتشارات با اشاره به پرخواننده بودن کتاب های حوزه فلسفه این انتشارات در سال 1401 و استقبال مخاطبان از آن به ایبنا می گوید: نشر نی در حوزه فلسفه مجموعه ای با عنوان ایده های رادیکال دارد که این مجموعه در سال 1401 خیلی دیده شد. کتاب هایی چون تفکر نامتناهی و فراسیاست اثر آلن بدیو از جمله آثار این مجموعه بودند که مخاطبان استقبال بسیار خوبی از آن داشند. علاوه بر این مجموعه، مجموعه دیگری به نام متون کلاسیک فلسفه نیز در نشر نی منتشر می گردد که استقبال از آن نیز قابل توجه بوده و آثاری چون پدیدارشناسی روح که از آلمانی ترجمه شده است از سمت مخاطبان مورد توجه زیادی نهاده شد.

قرائتی با اشاره به افزایش مخاطبان حوزه های اندیشه نسبت به ادبیات در این انتشارات، فلسفه را از جمله حوزه هایی می داند که هر سال مخاطبان بیشتری به آن رجوع می نمایند و در کنار مخاطبان جدی که درصد مشخصی هستند، مسیری رو به رشد دارد.

آنالیز بازار کتاب های فلسفی و تجربه ناشران فعال این حوزه نشان می دهد، در سال های اخیر فلسفه به عنوان یک حوزه عام تر مورد توجه مخاطبان نهاده شده است. در مجموع می توان مخاطبان کتاب های فلسفی را به شکل کلی در دو گروه دسته بندی کرد؛ گروهی که به شکل تخصصی آثار فلسفی را دنبال می نمایند و گروهی دیگر که برای یاری به فرایند زندگی و پیدا کردن خوراک فکری برای خود در پی کتاب های فلسفی هستند. ترجمه و انتشار کتاب های فلسفه مضاف و فلسفه زندگی در سال های اخیر در گروه دوم مخاطبان زیادی یافته و این آثار را به کتاب های پرخواننده تبدیل نموده است. به عبارت دیگر کتاب هایی با رویکرد فلسفی که به موضوعات زندگی روزمره و مفاهیم اشتراکی زیست بشر می پردازند، زبان ساده ای دارند و چندان قطور نیستند، از سمت مخاطبان استقبال خوبی داشته اند و بسیاری از خوانندگان ترجیح می دهند به جای آثار روانشناسی مثبت گرا و مانند آن به سراغ این آثار بروند.

در بازار کتاب های فلسفی همچنان آثار ترجمه بر تالیف غلبه دارند و آثار تالیفی این حوزه چندان غنی نیستند. افزایش قیمت کتاب بیش از هر چیز بازار کتاب های فلسفی را که مخاطبانشان از قشر دانشجو و میانه هستند، تهدید می نماید و آینده این بازار با شرایط مالی جامعه نسبت غیرقابل انکاری دارد.